انجمن جهانی اکوتوریسم در سال 1996 تعریف زیر را از اکوتوریسم ارائه کرد:

 اکوتوریسم یک سفر و بازدید زیست محیطی مسؤولانه از مناطق طبیعی بکر است که به منظور لذت بردن از طبیعت و درک مواهب آن و ویژگیهای فرهنگی مرتبط با آن انجام می شود، به طوری که باعث ترویج حفاظت گردد و اثرات منفی بسیار کمی از جانب بازدید کنندگان بر محیط به جای گذارد و شرایطی را برای اشتغال و بهره مندی اقتصادی و اجتماعی مردم محلی(بومی) فراهم کند".

از این منظر می توان ادعا کرد که اکوتوریسم نوعی گردشگری مسئولانه است که:

• در خصوص محیط زیست آگاهی بخشی می کند

• منافع مالی مستقیمی را در جهت حفظ محیط زیست ایجاد می کند

• منافع مالی مستقیم و توانمندسازی را برای جوامع محلی ایجاد می کند

• به فرهنگ محلی احترام می گذارد

• از حقوق بشر و حرکت های دموکراتیکی مانند حفظ تنوع زیستی در کنار تنوع فرهنگی حمایت می کند

تأثیرات اکوتوریسم؛ سازنده یا مخرب؟

اکوتوریسم یکی از بخش های رو به رشد صنعت گردشگری است که سالانه 10 تا 15 درصد رشد در عرصه جهانی دارد. اگر چه تعاریف بسیاری از طبیعت گردی حول محور استانداردهایی چون تأثیرات آموزشی و سودمند به جوامع محلی و کشورهای میزبان می گردند، در عمل بسیاری از پروژه ها در این زمینه به این استانداردها توجهی نمی کنند. علی رغم دستورالعمل هایی که در این خصوص به تصویب رسیده است، هنوز جوامع محلی از آثار منفی این نوع از گردشگری متضرر می شوند.

یکی از مثال های بارز در این زمینه آفریقای جنوبی است که منافع اقتصادی مهمی را از قِبل اکوتوریسم دریافت می کند؛ هر چند که آثار منفی بیشتر از آثار مثبت متوجه آن می شود. از جمله این آثار منفی می توان به اجبار مردم به ترک خانه های خود، نقض حقوق بنیادی افراد و نیز خطرات محیط زیستی اشاره کرد. بر اساس بسیاری از گزارش ها حجم عظیمی از پول و منابع انسانی صرف اکوتوریسم می شود، این در حالیست که نتایج حاصل چندان رضایت بخش نیستند.

اکوتوریسم و تأثیرات مستقیم بر محیط زیست

علی رغم تعریف های ایده آلیستی از اکوتوریسم، این صنعت به ندرت به نقش خود در حفظ محیط زیست پایبند می ماند. هر چند که این صنعت برای گروه های کوچک تعریف شده است، هر گونه افزایش در جمعیت حتی به صورت موقت، فشار زیادی را بر روی محیط زیست محلی به وجود آورده و نیاز به توسعه زیرساخت ها و امکانات رفاهی بیشتر را موجب می شود. ساخت منابع تصفیه آب، امکانات بهداشتی و نیز مکان های اقامت بدون شک با فرسایش منابع انرژی تجدید ناپذیر و نیز بهره برداری از منابع محلی محدود همراه خواهد بود. برای نمونه تبدیل زمین های طبیعی به زیرساخت های توریستی به جنگل زدایی و نیز از بین رفتن جمعیت پروانه های مکزیک و نیز میمون های سنجابی در کاستاریکا منجر شده است.

خطرات زیست محیطی

صنعتی و شهری شدن در کنار اقدامات کشاورزی بشر در حال حاضر تأثیر جدی را روی محیط زیست داشته است. به نظر می رسد اکوتوریسم امروزه در جنگل زدایی، از بین رفتن سیستم های حیات اکولوژیک و نیز شکل های مختلف آلودگی نقش داشته باشد؛ نقشی که به تخریب محیط زیست منجر شده است. برای مثال از آنجایی که تورها به دبال گونه های کمیاب می گردند، تعداد وسایل موتوری که از یک پارک عبور می کنند، افزایش می یابد. برخی از جاده ها نیز از میان پوشش گیاهی عبور می کنند که پیامدهای جدی را روی گونه های گیاهی و جانوری دارد. این مناطق همچنین در اثر افزایش ترافیک، میزان بالاتری از اختلال و گونه های مهاجم را شاهد هستند.

اکوتوریسم و جوامع محلی

جالب است بدانید که بیشتر شکل های اکوتوریسم در مالکیت سرمایه گذاران و شرکت های خارجی است که منافع اندکی را نصیب جوامع محلی می کنند. در نتیجه بخش اعظم سودهای حاصل به جای سرمایه گذاری در اقتصاد محلی یا حفاظت از محیط زیست به جیب سرمایه گذاران سرازیر می شود. تنها تعداد اندکی از افراد محلی که به استخدام این بخش در می آیند، می توانند در پایین تری سطوح وارد آن شده و به دلیل دستمزدهای پایین حتی قادر به زندگی در بخش های توریستی نیستند.

در برخی موارد نیز خشم مردم محلی منجر به وارد آمدن خسارت به محیط زیست می شود. مشهورترین این موارد مربوط به چادرنشینان ماسایی در کنیا بود که در اعتراض به خروج اجباری از زمین های سنتی و نیز شرایط ناعادلانه، به نابودی حیات وحش در پارک های ملی می پرداختند.

کوچ اجباری مردم محلی

شاید یکی از بدترین نمونه های کوچ اجباری جوامع محلی برای ایجاد یک پارک، داستان ماسایی های کنیا باشد که پیشتر به آن اشاره شد. در حدود 70 درصد از پارک های ملی شمال آفریقا در زمین های ماسایی ها واقع شده است. نخستین تأثیر منفی گردشگری بر روی زندگی این مردمان این بود که دولت های محلی و مرکزی زمین های این افراد را ربوده و با این کار تنها منبع درآمد آنها را در معرض تهدید قرار دادند. خبر بد این است که ماسایی ها هیچ منفعتی از گردشگری به دست نیاورده و علی رغم از دست دادن زمین هایشان در استخدام نیروی کار نیز کمترین نقش را داشته اند.