بررسی اثرات اکوتوریسم در منطقه‌ی ژئوپارک قشم
کوتوریسم از دو واژه‌ی «اکو» (مخفف اکولوژی؛ به معنای بوم‌شناسی) و توریسم (به معنای جهانگردی) تشکیل شده است. شاید مناسب‌ترین معادل برای مفهوم اکوتوریسم، طبیعت‌گردی باشد. اصطلاحات متعددی در تعریف اکوتوریسم وجود دارد. از جمله «سفر ماجراجویانه»، «توریسم پایدار»، «توریسم مسئول»، «سفر مبتنی بر طبیعت»، «سفر سبز»، «ماجراجویی‌های ورزشی چندگانه» و «توریسم فرهنگی».
در یک تعریف دیگر اکوتوریسم، اینگونه تعریف شده است: سفر به مناطق حساس، بکر، سالم و معمولاً حفاظت شده اکوتوریسم برای گردشگر، یک سفر آموزنده است که درآمد آن صرف حفاظت از محل شده و مستقیماً در رشد و توسعه‌ی اقتصادی و تقویت سیاسی جوامع محلی تأثیر گذاشته و موجب تکریم فرهنگهای گوناگون و حقوق بشر می‌شود (Honey, 1999).
در آستانه‌ی هزاره‌ی سوم، صنعت گردشگری، به عنوان یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی در بسیاری از کشورها مطرح و اقدامات گسترده‌یی برای توسعه‌ی این صنعت در آنها آغاز شده است.
ژئوپارک قشم، اولین و تنها ژئوپارک خاورمیانه است که در سال 1385 به ثبت شبکه‌ی جهانی ژئوپارکها رسید. در حال حاضر تنها نوزده کشور جهان ژئوپارک ثبت شده دارند که ایران نیز بواسطه‌ی ژئوپارک قشم یکی از این نوزده کشور استکشور ایران از نظر جاذبه‌ی طبیعی در جهانی، دارای رتبه‌ی پنجم است. وجود تالابهای حائز اهمیت بین‌المللی، پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده در ایران (که «ذخیره‌گاه کره‌ی مسکون» نام گرفته) و نیز تنوع بسیار زیاد گونه‌های گیاهی و جانوری کشور، پتانسیلهای گردشگری بسیار بالایی را در خود جای داده‌اند.
از بین تمام مناطق گردشگری ذکر شده، جزیره‌ی قشم قابلیت بررسی بیشتری دارد؛ زیرا قشم، بزرگترین جزیره‌ی خلیج‌فارس با مساحتی در حدود 1600 کیلومتر مربع، در برگیرنده‌ی اولین ژئوپارک خاورمیانه و مطمئناً از نقاط بی‌همتای جهان است که شامل مجموعه‌یی از پدیده‌ها و جاذبه‌های زمین‌شناختی، طبیعی، تاریخی و فرهنگی است.
بیان مسئله
ژئوپارک قشم، اولین و تنها ژئوپارک خاورمیانه است که در سال 1385 به ثبت شبکه‌ی جهانی ژئوپارکها رسید. در حال حاضر تنها نوزده کشور جهان ژئوپارک ثبت شده دارند که ایران نیز بواسطه‌ی ژئوپارک قشم یکی از این نوزده کشور است؛ البته این موضوع بر کسی پوشیده نیست که ژئوپارک قشم، بدلیل واقع شدن در منطقه‌ی استراتژیک خلیج‌فارس از اهمیت بالاتری برخوردار است. از طرف دیگر ژئو پارک قشم، بعلت قرار گرفتن در بین ژئوپارکهای شرق آسیا و اروپا، دارای موقعیت خاصی در منطقه و در بین ژئوپارکهاست. لازم به ذکر است در دی ماه سال 1391، ژئوپارک قشم، بدلیل ناتوانی مدیران سازمان منطقه‌ی آزاد قشم در انجام معیارهای ثبت جهانی ژئوپارک از فهرست یونسکو خارج شد؛ اما اکنون تلاشهایی برای ثبت دوباره‌ی آن در حال انجام است.
ژئوپارک، در معنا، مخفف «پارک زمین‌شناسی» است و به سرزمینهایی که پدیده‌های زمین‌شناسی مشخصی دارند، گفته می‌شود. بر پایه‌ی تعریف یونسکو، ژئوپارک یک محدوده‌ی معین جغرافیایی مشخص است که شامل چند پدیده‌ی خاص و زیبای زمین‌شناسی است و در آن محدوده ممکن است، علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های فرهنگی، هنری و تاریخی نیز وجود داشته باشد. همچنین منطقه‌ی مورد انتخابی ژئوپارک باید از اجتماعات محلی برآمده باشد که در آن، میراث زمین‌شناسی، بخوبی و بصورت پایدار حفظ و مدیریت شود. علاوه برین منطقه‌ی مورد نظر باید مواردی، مانند تکامل کره‌ی زمین، چشم‌انداز زمین، تشکیلات زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، کانی‌شناسی، فسیل شناسی و غیره و نیز مناطق باارزش از نظر گونه‌های جانوری و گیاهی را هم در بر بگیرد. بر اساس تعریف جهانی سازمان «یونسکو»، ژئو پارک عبارت است از:
ناحیه‌یی شامل یک یا چند ویژگی علمی، نه تنها وابسته به علم زمین‌شناسی؛ بلکه بخاطر وجود مزایای باستان‌شناسی، بوم‌شناسی و نیز ارزشهای فرهنگی، وجود یک برنامه‌ی مدیریتی طراحی شده، به منظور بهبود وضعیت اجتماعی - اقتصادی در منطقه. برای تحقق هدف انتخاب چنین منطقه‌یی، نمایش روشهای حفظ و بهبود بخشیدن وضعیت میراث زمین‌شناسی منطقه، به همراه فراهم ساختن بستری مناسب برای آموزش روشن‌تر و گسترده‌تر شاخه‌های متنوع زمین و مسائل محیط زیست و همچنین ضرورت رعایت حقوق عمومی، اجتماعی - محلی و حفظ حریم خصوصی افراد در محل مورد نظر ضروری است (باغبانی، 1386: 38).
صنعت گردشگری پس از صنعت نفت و خودروسازی، به عنوان سومین صنعت بزرگ در سطح جهان مطرح است که سهم بسزایی در تولید ناخالص داخلی کشورها ایفا می‌کند. در این بین، گردشگری طبیعی یکی از زیرمجموعه‌های صنعت گردشگری است که از رشد سالانه‌ی سی درصدی برخوردار است. همچنین با توجه به اینکه ایران از لحاظ منابع غنی و جاذبه‌های طبیعی، در ردیف پنج کشور اولی جهان قرار دارد، گسترش اکوتوریسم در بین گردشگران داخلی، موجبات توزیع مجدد درآمد و منابع مالی را در بخشهای برون شهری کشور (که معمولاً از توسعه‌یافتگی کمتری برخوردار هستند) فراهم می‌آورد.
تحقیق در زمینه‌ی مطالعه‌ی اثرات اکوتوریسم در منطقه‌ی ژئوپارک قشم از جهات مختلف و برای گروههای مختلف در جامعه حائز اهمیت است. برای دولتمردان و مسئولان کشور، تحقیق در زمینه‌ی اثرات اجتماعی - فرهنگی اکوتوریسم در منطقه‌ی ژئوپارک قشم، بدین لحاظ مهم است که بتوانند با توجه به اطلاعات بدست آمده برنامه‌ریزی فرهنگی و مدیریتی درست، در جهت ایجاد جوامع حمایتی، توسعه‌ی صنعت گردشگری و جذب اکوتوریست، توسعه‌ی فرهنگی و توسعه‌ی پایدار در این منطقه ارائه دهند. همچنین تحقیق در زمینه‌ی مطالعه‌ی فرهنگ زیست محیطی طبیعت‌گردان ایرانی در منطقه، برای محققان مطالعات فرهنگی حائز اهمیت است؛ زیرا اکوتوریسم، یکی از ابعاد سبک زندگی بشمار می‌آید که رابطه‌ی مستقیم با زندگی روزمره، حفظ محیط زیست، هویت، مصرف، تحول فرهنگی و فرایند مدرن‌سازی جامعه دارد.
Comments
Post a Comment