اکوتوریسم و اهمیت آن در توسعه پایدار

 در چهار دهه گذشته صنعت گردشگري يكي از عوامل اصلي توسعه اقتصادي و اجتماعي بسياري از كشورها بوده است. به اين لحاظ كشورها تلاش مي كنند سهم بيشتري از جمعيت توريست را به خود اختصاص دهند.

 سازمان جهاني گردشگری رشد ساليانه صنعت جهانگردي را تا سال2010 بين 4/3 تا 7/6 درصد پيش بيني كرده است كه اكوتوريسم با رشد ساليانه30 تا 40 درصد بالاترين رشد در بخشهای مختلف گردشگري را خواهد داشت و در پايان سال 2010 پنجاه درصد گردشگران را گروههای متعلق به بخش طبيعت گردي تشکیل خواهد داد.

 ايران علي رغم اينكه از لحاظ ميراث تاريخي و فرهنگي جزء 10 كشور برتر جهان و از لحاظ تنوع زيستي بين 5 كشور جهان قرار دارد،  از نظر جذب تعداد توريست رتبه قابل قبولی ندارد که می بایست در جهت بهبود آن گامهای موثری را چه در حال و چه در آینده بردارد.

با همه توجهات صورت گرفته شده طی سالیان اخیر هنوز راهی طولانی و دشوار براي رسيدن به موقعيت مناسب كشورمان از لحاظ دستيابي به تعداد دو ميليون گردشگر در پايان برنامه پنج ساله چهارم و رقم 5/1 درصد تعداد گردشگران جهانی در سال 1404 ( بیست میلیون نفر) در پیش رو داریم که رسیدن به این هدف نیاز جدی به اراده ملی و همکاری همه اقشار مردم را می طلبد.

بنابراین می توان گفت که اكوتوريسم در ايران هنوز در آغاز راه است.  سازمان های دولتی وخصوصي باید با برداشتی عمیق از فعاليت‌هاي اكوتوريستي آثار اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي ناشي از توسعه اكوتوريسم را در کشور مدیریت کنند.

با توجه به نامشخص بودن تعريف فعاليتهاي اکوتوریستی در كشور و فقدان يك ديدگاه جامع و كامل درباره استراتژي توسعه جهانگردي به ‌معناي عام، سازمان‌هايي مانند ميراث فرهنگي، گردشگري و صنایع دستی، سازمان حفاظت محيط زيست و ساير سازمان‌هاي دست‌اندركار باید با تدابیر لازم تعریف مشخصی از اکوتوریست را ارائه و به اجرا در آورند.

فعاليت‌هاي اكوتوريستي در كشور صرفا محدود به اجراي تورهاي ويژه‌اي تحت ‌عنوان تورهاي ماجراجويانه، دامنه‌نوردي، شكار و تورهاي كوير یا مشابه آنها مي‌باشد كه توسط تعداد محدودي از شركت‌هاي سازمان‌دهنده تور در داخل كشور انجام مي‌شود.

برخي ديگراز تورها به‌نوعي داراي ماهيت اكوتوريستي هستند ولی در رديف فعاليت‌هاي ورزشي نيز محسوب مي‌شوند و به وسيله فدراسيون‌هاي كوهنوردي و يا انجمن‌هاي غيردولتي فعال در شهرستان‌ها، سازماندهي مي گردند. به استثناي ورود تعداد محدودي از گردشگران بين‌المللي كه با تقويم زماني معين و با هدف طبیعت گردی وارد كشور مي‌شوند، ايرانيان گرايش چنداني به انجام فعاليت‌هاي اكوتوريستي ندارند (نمازی، 1383).

افزایش وفعال‌ شدن عرصه‌هاي بين‌المللي جذب اكوتوريست‌ و  اطلاع‌رساني مناسب درباره فرصت‌هاي موجود جهت پاسخگويي به تقاضاهاي جهاني از می تواند به توفيق ايران در جذب گردشگر خارجی کمک کند.

ذخاير كشور كه متعلق به نسل‌هاي آينده نيز هست، اكنون صرفا به مصرف نيازهاي يوميه مي‌رسد لذا باید به منظور جبران فرصت‌هاي ازدست ‌رفتة ناشي از عدم سرمايه‌گذاري در عرصه‌هايي مانند صنعت گردشگری و ساير بخش‌هاي اقتصادي  كه مي‌تواند سرمنشاء بسياري از تحولات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در كشور باشد، تلاشی مضاعف نمود.

 سیاست توسعه اكوتوريسم اعم از جذب اكوتوريست‌ بين‌المللي و یا رونق گردشگري داخلي از طريق روي‌آوري مردم به سفرهاي اكوتوريستي، نیاز به برنامه ریزی دارد. بر اساس اين برنامه ها، باید اهداف موردنظر براي توسعه اكوتوريسم درکشور معين شده و سپس سازمان‌هاي سياست‌گذار از طريق جلب مشاركت بخش خصوصي و داوطلب، در مسير تحقق اهداف مورد نظر شروع به فعاليت ‌كنند.

در حال حاضر اكوتوريسم چه از حيث جنبه‌هاي نظري و چه از نظر جنبه‌هاي اجرايي و عملياتي باید براي مديران و دست اندرکاران بخش گردشگری مورد توجه قرار گیرد.

به‌نظر مي‌رسد كه مديران سازمانهاي دست‌اندركار نيازمند اجراي برنامه‌اي هستند كه سطح آگاهی خود و كارشناسان را در اين زمينه ارتقا ‌دهد. در عين حال استفاده از مشاوران كارآمد و صاحب‌تجربه و داراي تحصيلات آكادميك مرتبط با اکوتوریسم قابل توصيه مي‌باشد.

کارشناسان اکوتوریسم در ایران معتقدند، مهمترین مشکل اکوتوریسم در کشور نبودن یک مدیریت واحد در زمینه فعالیت های اکوتوریستی است. سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی باید با اطلاعات کافی و دقیق از قابلیتهای طبیعی در سطح کشور و شناساندن توانهای موجود  اکوتوریسم ایران به دنیا موفق به توسعه اکوتوریسم پایدار در جهت توسعه اقتصادی کشور شود.

                                

با تصویب مقرارت توسعه گردشگری در طبیعت اولین گام در زمینه تشکیل « کمیته ملی طبیعت گردی » در کشوربرداشته شد. این کمیته متشکل از کارشناسان خبره سه سازمان، میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگلها، مراتع وآبخیزداری می باشد که هدف اصلی آن تصویب واجرای مقررات مربوط به طبیعت گردی با رعایت  ظرفیت قابل تحمل برای  محیط زیست است. به نحوی که فشارهای ناشی از توریست بر ارکان محیط طبیعی تأثیر منفی نگذارد و امکان رشد اقتصادی را فراهم سازد.

بر طبق مقررات طبیعت گردی تصویب شده در کمیته ملی طبیعت گردی، اکوتوریسم عبارت است از: « بر آوردن تمنیات و تمایلات خردمندانه و انسانی گردشگران طبیعت در محیط طبیعی، فرهنگی و آموزشی و غیر مصرفی و به صورت پایدار و در حد ظرفیت قابل تحمل با حداقل تاثیرات منفی بر محیط طبیعی و فرهنگی تحت شرایط و ضوابطی که ضمن حفظ محیط زیست و فرهنگ بومی و ارزش های آن امکان رشد اقتصاد محلی را فراهم آورد.» این تعریف دغدغه های کارشناسان اکوتوریسم ایران را برای عملی شدن این قوانین به خوبی تأیید می کند.

ایران با دارا بودن رتبه پنجم جهان از نظر تنوع زیستی و اقلیمی و دارا بودن ویژگیهای منحصر به فرد طبیعی قابلیت فراوانی در زمینه توسعه اکوتوریسم و جذب گردشگر دارد. با توجه  به اینکه روستاها و جوامع محلی کشور ما از فرهنگ حساسی برخوردارند، نباید با ورود گردشگران طبیعت دچار آسیب شوند، به همین دلیل مسئولین باید زیر بناها را اصلاح کرده و فرهنگ سازی گسترده ای را همراه با برنامه ریزی آغاز کنند.

برخی از کارشناسان امرگردشگری معتقدند تماس جوامع ميزبان با اكوتوريست‌ها، سبب افزايش حساسيت اهالي نسبت به محيط زيست مي‌شود و سطح دانش و آگاهي جوامع، در اثر تماس با اكوتوريست‌ها افزايش مي‌يابد و درعين حال، بهبود وضعيت معيشتي اهالي و كسب درآمد اقتصادي ناشي از توسعه فعاليت‌هاي جهانگردي مانع از تعرض آنان به منابع طبيعي مي‌گردد و حتی به حفظ و نگهداری از این منابع تشویق می شوند. از دیگر نتایج اكوتوريسم، امكان‌سازي توسعه متوازن در سطح كشور است، زیرا اكوتوريست‌ها عمدتا با انگيزه‌هاي خاصي غير از تماس با جوامع شهري سفر مي‌كنند، توزيع منطقي‌تر فرصت‌ها و منابع نيز از دستاوردهاي توسعه اكوتوريسم‌ در كشور خواهد بود (کیا رستمی،1381).